Varikosel, erkeklerde infertilite (kısırlık) sorunu ile doktora başvuranların %30-40’ında görülen testisin damar yapısındaki genişlemeye (varis) verilen addır. ‘Varikosel belirtileri nelerdir?’, ‘Varikosel neden olur?’, Varikosel ağrısı nasıldır?’, ‘Varikosel sperm kalitesini etkiler mi?’, ‘Varikosel cinsel hayatı etkiler mi?’, ‘Varikosel tedavisi nasıldır?’ en çok merak edilen sorulardır.

Bacakta görülen toplar damarlardaki genişlemelere ‘varis’ adı verildiği gibi testisin toplar damarlarında oluşan genişlemelere de ‘varikosel’ adı verilir. Doğuştan damar yapısı ile ilgili bir sorundur. Ergenlikten sonra ortaya çıkar.

Varikosel neden olur?

Doğuştan olan bir toplar damar hastalığıdır. Ancak uzun süre ayakta çalışan veya ağır işlerde çalışan erkeklerde daha fazla oranda testiste ve kasıkta ağrı şikayetine neden olur. Soyaçekim yani genetik nedenler damar yapısında bozukluklara neden olabilir. Ailesinde varis hastalığı olan veya varikoseli olan erkeklerde daha sık olarak görülür.

Varikosel %90 sol testiste görülür. Çift taraflı (bilateral) varikosel %10 oranında görülür. Varikoselin sol tarafta görülmesi anatomik olarak sol testis toplar damarının, sol böbrek toplar damarına dik açı ile dökülmesinin neden olduğu ileri sürülmektedir.

Varikosel belirtileri nelerdir?

Çoğunlukla erkeklerde hiçbir şikayete neden olmaz. Bazı erkeklerde ağrı şikayeti olabilir. Ağrı genelde baskı şeklinde testiste hissedilir. Aynı taraf kasık bölgesine ve/veya bacağa doğru vurabilir. Çok nadir ani ve şiddetli testis ağrısı olabilir.

Büyük varikoselde erkekler elle muayene ile ele gelen damar yapısını hissedebilirler. Genelde sol tarafta görüldüğünden sol testiste büyüklük veya sarkma şeklinde de belirti verebilir. Kısaca belirtilerini şunlardır:

  • Testiste şişme
  • Testiste sarkma
  • Kasık bölgesinde veya testiste ağrı

Testiste damar yapısının çok arttığı durumlarda aynı taraftaki testiste küçülme ve kıvamında yumuşama olabilir. Bazı erkeklerde erkeklik hormonu seviyesinde düşme (hipogonadizm) olabilir. Erkeklik hormonunun düşmesi aşağıdaki belirtilere neden olabilir:

  • Yorgunluk
  • Bitkinlik hissi
  • Uykuya meyil
  • Cinsel isteksizlik
  • Enerji azalması

Varikosel sperm üretimini nasıl bozar?

Varikoselin sperm üretimi üzerindeki olumsuz etkilerini açıklamak için çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Bunlardan en önemlisi testisin fonksiyonunu ısı artışını sağlayarak bozmasıdır.

Artmış damar yapısı ve kanlanmanın testisin fonksiyonlarına etkisi:

  • Isı artışına neden olma
  • Kirli kanın (oksijeni az olan) testiste birikmesi
  • Böbrek ve böbrek üstü bezlerinden gelen zararlı atıkların birikmesi

Varikosel, spermlerin hareketliliğinin azalmasına neden olur. Sperm sayısının azalması da sıklıkla görülen etkilerindendir. Yapısal bozukluğa neden olduğu hala tartışmalıdır. Bu etkiler sperm analizi (spermiogram, semen analizi) ile anlaşılır.

Son yıllarda spermin baş yapısı içinde olan DNA yapısına da hasar verdiği gösterilmiştir. Sperm DNA hasarını anlamak için özel testler yapmak gerekir. Sperm DNA hasarı, sperm analizi ile anlaşılmaz. Sperm DNA hasarını öğrenmek için sperm DNA hasar testi yapılmalıdır.

Varikosel nasıl anlaşılır?

Varikosel üroloji uzmanı tarafından genital (testis) muayenesi ile teşhis edilir. Bazı erkekler kendileri muayene ile varikoseli şişlik veya testiste büyüme, ele gelen damarlar şeklinde tespit ederek üroloji uzmanına başvurabilirler.

Uzun süre ayakta kalan veya bedensel aktif olarak iş yapan erkeklerde varikosel testislerde baskı ve ağrı şikayetine yol açabilir. Varikosel ağrısı genellikle istirahatle geçer.

En sık çocuk sahibi olamama (kısırlık) şikayeti ile başvuran erkeklerde tespit edilir. Muayene sırasında hastanın ayakta olması gerekir, varikosel muayenesi yatar pozisyonda yapılmaz. Fıtık kesesinin torba içerisine sarkması durumu varikosel ile karışabilir. Varikosel teşhisi deneyimli bir ürolog tarafından muayene ile kolaylıkla teşhis edilir. Muayene sırasında öksürtme veya ıkındırma yoluyla karın içi basıncı arttırılarak testisin toplar damar yapısı elle hissedilmeye çalışılır. Klinik tanıyı güçlendirmek, damar çaplarının ölçümü ve testis içinin de incelenmesi için testis doppler ultrasonografisi istenebilir. Doppler ultrason yaparken yine hastanın ayakta ölçümlerinin yapılması gerekir.

Varikosel ameliyatı nasıl yapılır?

Mikro cerrahi yolla ve kasığın altından 3-4 cm bir kesi ile yapılan ameliyatla varikosel düzeltilir. Genel anesteziyi ameliyat sırasında tercih ediyoruz. Genel anestezi alamayacak olanlar belden uyuşturularak ameliyata alınır.

  • Varikosel ameliyatı ne kadar sürer?

Tek taraflı varikosel ameliyatı 1 saat,  çift taraflı ameliyat (bilateral ameliyatı) yaklaşık 1,5-2 saat sürer.

  • Varikosel ameliyatı sonrası ağrı olur mu?

Kasıktan mikro cerrahi yolla yapılan varikosel ameliyatında ağrı olmaz. Yara yerine lokal anestezi uygulandığından ve kasık alt bölgesinden kesi yapıldığından ameliyat sonrası hastalarımızın ağrı şikayeti olmamaktadır.

  • Varikosel ameliyatından sonra nelere dikkat etmek gerekir?

Ameliyat günü anestezinin etkisi geçinceye kadar hastanede istirahata aldığımız hastalarımız, aynı gün ev istirahati yapmak üzere taburcu edilir. Ameliyatın 2. gününde kontrole çağırılan hastalar çoğunlukla normal yaşantısına geri dönebilir. Ancak ağır bedensel aktiviteleri, cinsel ilişki ve spor aktivitelerini 2-3 hafta ertelemeleri istenir. İyileşme sürecinde testisleri yukarıda tutacak şekilde iç çamaşır giymeleri tavsiye edilir.

  • Varikosel ameliyatı sonrasında ne zaman sperm analizi yapılır?

Ameliyattan 3 ay sonra semen analizi (spermiyogram, sperm analizi) yapılır. Sperm kalitesinin artması için en az 6 ay süre geçmesi gerekir. Pratiğimizde gebelikleri büyük oranda ilk 6 ay içerisinde gerçekleştiğini görmekteyiz. Geri kalan gebelikler, 1 yıl içerisinde gerçekleşmektedir. Ameliyatın başarısı sperm kalitesindeki iyileşme ile değil, doğal yolla gebelik ile ölçülmelidir. Ameliyat sonrasında sperm kalitesini arttırmak için destek tedavisi verilebilir. Varikosel ameliyatından sonra sperm parametrelerinde düşüş görülebileceği literatürde bildirilse de hastalarımızda rastladığımız bir durum değildir.

  • Varikosel ameliyatı sonrası şişlik olur mu?

Ameliyat 3-4 cm’lik bir kesiden yapılır. Kesi yapılan yerde çok nadir sertlik gözlenebilir, zamanla kaybolur. Testiste şişlik olması (hidrosel) mikro cerrahi yöntemle yapılan ameliyatlarda nadir görülen bir durumdur. Ameliyat sonrası testiste sarkma olması ise normaldir.

  • Varikosel ameliyatının riskleri nelerdir?

Mikro cerrahi yöntem ile yapılan varikosel ameliyatlarında komplikasyon oranı diğer yöntemlere göre oldukça düşüktür. En önemli komplikasyon arter olarak adlandırılan testisi besleyen atardamarın bağlanmasıdır. Mikroskop altında atardamar yani arter görülebildiğinden bu komplikasyonun yaşanma ihtimali çok düşüktür. Her ameliyatta oluşabilecek kanama ve enfeksiyon riski bu ameliyatta da olabilir.

Varikosel ile ilgili sık sorulan sorular

Varikosel ağrısı nasıldır?

Varikosel ağrısı baskı tarzında künt bir ağrı olarak tarif edilir. Aynı taraf testiste, kasıkta hissedilir. Bacağa doğru yayılabilir. Uzun süre ayakta durunca veya fiziksel aktivite ile artar. İstirahat halinde azalır. Ağrı kesicilerle geçer. Ağrı farklı rahatsızlıklarda da olabilir. Nedeni tam olarak anlamak için bir ürolog tarafından muayene yapılması gerekir. Sıklıkla varikosel ağrısı ile karışan durumlar:

  • Fıtık veya fıtık başlangıcı
  • İdrar yolunda taş hastalığı
  • Testis ve epididim iltihabı
  • Testisin kendi etrafında dönmesi (torsiyon)
  • Uzun süre ereksiyon sonrası boşalmama nedeni ile oluşan ağrı

Bu tür durumlarda oluşan ağrı ‘varikosel ağrısı’ ile karışabilir. Yaşanan her ağrı varikosel ağrısı olmayabilir. Üroloji uzmanı tarafından hastanın hikayesinin dinlenmesi, muayenesi kesin teşhis konulmasını sağlar. Bu nedenle ‘testis ağrısı’, ‘testiste şişme’ , 'testis büyümesi' şikayeti olan erkeğin üroloji uzmanına muayene olması gereklidir.

Varikosel olan erkeğin çocuğu olur mu?

Varikoseli olan her erkekte kısırlık yapar denemez. Ama çocuk sahibi olamayan erkeklerin %40’’ında varikosel tespit edilir. Ayrıca bir çocuğu olmuş ancak ikinci çocuk isteğine rağmen gebelik olmayan çiftlerde erkekte sıklıkla (%70-80) varikosel görülür.

Varikosel tedavisi sonrasında %60-70 erkeğin sperm kalitesinde artma olur. Varikosel tedavisi sonrasında %50 oranında doğal yolla gebelik oluşur. Varikosel cerrahi yolla (ameliyat) ile tedavi edilir.

Varikosel cinsel hayatı etkiler mi, ereksiyon (sertleşme) sorununa yol açar mı?

Varikosel ereksiyon (sertleşme) sorununa yol açmaz. Cinsel hayatı etkilemez. Ancak varikosel teşhisi konulan erkeklerde psikolojik olarak etkilenme buna bağlı olarak ereksiyon sorunu olabilir. Erkeklerde varikosel tespitinden sonra testiste ağrı şikayetinin başlamasını da psikolojik etkilenmeye bağlı olabilir. İleri derecede büyümüş ve testiste küçülmeye neden olan varikosel erkeklik hormonunda düşmeye neden olabilir. Çok nadir görülen bu durumda hormon seviyesine bağlı olarak cinsel isteksizlik şikayeti olabilir.

Varikosel tedavi edilmezse ne olur?

Varikosel, sperm kalitesinde özellikle sayı ve harekette bozulmaya neden olur. Varikosel tedavi edilmezse zamanla sperm kalitesi yani sayı ve hareketlilikte bozulma devam eder. Bu erkeğin çocuk sahibi olma sorununa  (kısırlık) yol açar. Nadir etkileri zaman içerisinde testiste küçülme, ağrı şikayeti ve erkeklik hormonunda azalmaya neden olabilir.

Düşük grade (dereceli) varikoselin ameliyat edilmesi gerekmez. Zaman içerisinde erişkin bir erkekte varikoselin derecesi artmaz. İleri derecede genişlemiş (3. derece) varikosel zaman zaman testiste baskı şeklinde ağrı şikayetine neden olabilir.

Varikosel kısırlığa neden olur mu?

Varikoselin en önemli etkisi sperm kalitesinin bozulmasıdır. Bu da doğal yolla çocuk sahibi olma (kısırlık) sorununa yol açar. Kısırlık sorunu ile başvuran erkeklerde en sık görülen hastalık varikoseldir. Varikoselin düzeltilmesi ile sperm kalitesi %60-70 oranında düzelir. Doğal yolla bir çocuğu olmuş erkeklerde ikinci çocuk isteğinde gebelik oluşmuyorsa, kadında herhangi bir sorun tespit edilmediyse, büyük olasılıkla erkekte sorun varikoseldir.

Bilateral varikosel nedir?

Varikoselin sağ ve sol testiste görülmesine bilateral varikosel denir. Varikosel genellikle sol testiste görülür. Her iki testiste varikosel varlığı %10 oranında görülür.

Varikoselin beslenmeyle ilgisi var mı?

Varikoselin oluşumunda beslenmenin bir etkisi yoktur. Damar genişlemesi sorunu olduğu için beslenme yoluyla düzelmesi mümkün değildir. Bitkisel takviyelerle varis hastalığı düzelmediği gibi varikosel hastalığı da düzelmez.

Varikosel bitki ile tedavi edilir mi?

Bacakta olan varis hastalığı bitki ile tedavi edilmediği gibi varikosel hastalığıda bitki ile tedavi edilemez. Kısırlık sorunu olan erkekte varikosel tespit edilmişse tedavisi ameliyat ile düzeltilmesidir. Her varikoselin erkekte kısırlık nedeni olamadığı ve ameliyat sonrasında gebelik olmayabileceğini hastaya bildirilmelidir. Bu nedenle tedavisi gereken varikoselin tespiti için ürolojik muayene ile varikoselin derecesi saptanmalıdır.

Varikoselin dereceleri nelerdir?

Muayene bulgusu olarak varikosel üç dereceye ayrılır:

  1. Derece (grade 1): Ayakta muayenede öksürterek veya ıkındırma yoluyla damar yapılarının hissedilmesi (ameliyat gerekmez)
  2. Derece (grade 2): Ayakta elle muayenede geniş damarların elle hissedilir kalınlıkta olması
  3. Derece (grade 3): Ayakta muayenede gözle dışarıdan görülür düzeyde geniş damarların varlığı ve varikosel olan tarafın şiş ve sarkık görünmesi

Hangi durumda varikosel ameliyatı önerilir?

  • Kısırlık sorunu olan ve elle muayenede varikosel tespit edilen (grade 2 ve grade 3) erkeklere varikosel ameliyatı önerilir. Varikosel ameliyatı verilmeden önce kadının yaşı (38 yaşının altında olmalı) ve kadında doğurganlıkla ilgili sorun olmamalıdır.
  • Ağrı şikayeti nedeniyle de varikosel ameliyatı önerilir. Ancak çoğu zaman ağrı başka nedenlerle de oluşabileceği ve ameliyat sonrasında ağrının tekrar edebileceği bilgisi hastaya verilmelidir.
  • Bekar erkeklerde belirgin varikosel varsa, aynı taraf testis boyutlarında küçülme ve sperm analizinde normal değerlerin altında sperm kalitesi tespitinde varikosel ameliyatı önerilebilir.

Varikosel ameliyat kararında yardımcı bulgular:

  • Doppler ultrason ile damar çaplarının 3 mm üzerinde olması
  • Elle muayene de belirgin varikosel grade 2
  • Çok belirgin geniş varikosel grade 3
  • Testis boyutunda küçülme ve kıvamında yumuşama
  • Semen analizinde sperm sayısında ve hareketliliğinde azalma

Tüp bebek uygulamalarında başarısızlık olduğunda erkeğin üroloji uzmanı tarafından muayenesi gerekir. Eğer varikosel tespit edilirse ameliyat ile düzeltilmelidir.

Ağrı şikayeti olan erkeklerde varikoselin düzeltilmesi sonrası ağrı geçmeyebilir. Ancak grade 3 varikosel varsa ve ağrı şikayeti varsa ameliyat önerilmelidir.

Varikosel tedavisinde alternatif tedaviler nelerdir?

Mikro cerrahi yöntemle varikosel’in düzeltilmesi tedavide altın standarttır. Çeşitli açık cerrahi teknikleri ile geniş damarların bağlanması yapılabilir. Kapalı yani laparoskopik yöntem çok tercih edilen bir yöntem değildir.

Embolizasyon nedir?: Radyologların uyguladığı kasıktan girilerek damar içi tıkayıcı madde enjeksiyonuna embolizasyon denir. Varikosel'in tedavisinde de kullanılan bir yöntemdir. Başarı şansı düşük olduğu için tavsiye edilmemektedir.

Varikosel nüks (tekrar) eder mi?

Mikro cerrahi yöntemle yapılan ameliyatlarda varikoselin tekrar (nüks) etmesi diğer ameliyat yöntemlerine göre çok düşüktür.

Adolesan varikosel nedir, çocuklarda varikosel olur mu?

Buluğ çağında veya öncesinde nadir olarak damar yapısında gelişme görülebilir. Ebeveynleri tarafından fark edilerek doktora başvururlar. Bu yaşlarda sperm üzerine etkisini anlamak mümkün değildir. Ancak 17-18 yaşlarında sperm analizi yaptırılabilir. Bu nedenle varikoselin etkisini karşı taraf testis boyutuna göre azalma olup olmadığının takibi yapılarak karar verilir. Eğer diğer testise göre %20 oranında küçülme varsa ameliyat önerilir. Bunun dışında sadece takip yeterlidir. 18 yaşından itibaren semen analizi yaparak sperm kalitesi kontrol edilir.