Oksidatif Stres (OS) ve sperm üzerine etkisi:
Semen içerisinde bulunan serbest oksijen radikalleri (ROS) lökosit veya anormal spermlerden salgılanan metabolik yolaklarda ortaya çıkan doğal bir üründür. Az miktarda semende serbest oksijen radikalllerinin varlığı normaldir, spermin kapasitasyon ve fertilizasyon için gerekli olan akrozom reaksiyonunu aktive olmasını sağlar. Vücudun antioksidan kapasitesinin azalması ve serbest oksijen radikalleri ile olan dengenin bozulması sperm membranının düzensizleşmesi ve sperm baş yapısı içerisindeki DNA’nın hasar görmesine neden olur. Son yıllarda infertil erkeklerde semen içerisinde serbest oksijen radikallerinin %30-80 oranında daha yüksek olduğu ve oksidatif stres artışı ile yumurtayı dölleme ve sağlıklı embriyo oluşumuna engel olduğu çalışmalarda saptanmıştır. Antioksidan kapasitenin arttırılması veya serbest oksijen radikallerinin oluşumuna yol açan faktörlerin (zararlı alışkanlıklar sigara ve alkol kullanımı, beslenme bozuklukları, ısı artışı, varikosel, enfeksiyon gibi) ortadan kaldırılmasıyla semen içerisindeki OS azaltılması mümkündür. Sonuç itibari ile son yıllarda semen içerisindeki serbest oksijen radikalleri artışının ölçümü semen analizi gibi erkeğin sperm kalitesinin anlaşılması açısından önemli bir parametre olarak değerlendirilmektedir.
Oksidatif Stres nedir?
İdiopatik infertilite olarak tanı konulan ve semen analizinde normal sperm parametreleri görülen erkeklerin yapılan ölçümlerde 1/3’ünde semende serbest oksijen radikallerinin normal değerlerin üzerinde olduğu görülmüştür. Semen analizi yaklaşık yüz yıldır erkek sperm kalitesinin belirlenmesi amacıyla kullanılan bir testtir. Ancak bakan kişiye bağlı hatalar olabildiğinden ayrıca fertilizasyon yani dölleme kapasitesi ve sperm fonksiyon bozukluğunu tam ölçemediğinden erkek faktörüne bağlı gebe kalamama veya infertilite sorununu tam olarak belirlememize semen analizi yeterli olamamaktadır. Semen analizinin sperm faktörüne bağlı infertiliteyi tespit etmede bu kısıtlı fayda sağlamasını arttırmak için semende artmış oksidatif stresi tespit için oksidasyon redükleyici (düşürücü) potansiyeli (ORP) ölçümü adını verdiğimiz yeni bir test kullanılmaktadır.
Semen analizi nasıl yapılır ?
Semen analizi sırasında yapılabilen kolay ve yapılan ölçümlerle doğruluğu kanıtlanmış olan ORP testi ile semende artmış oksidatif stres ölçümü yapılarak sperm kalitesini etkileyebilecek sperm DNA hasarını ve sperm veya erkek faktörü infertilitenin belirlenmesinde önemli bir kazanım sağlanmıştır. Yapılan çalışmalarda sperm kalitesi yani sayısal düşüklük, hareket azlığı ve morfoloji bozukluğu ne kadar düşük ise ORP ölçümünde yüksek yani semende zararlı oksidatif maddelerin yani OS arttığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda ORP ölçümü yüksek bulunan erkeklerde sperm DNA hasarının da paralel olarak arttığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir. ORP ölçümü infertil ve fertil erkeklerden alınan örneklerde anlamlı olarak infertil erkeklerde yüksek olduğu gösterilmiştir.
Antioksidanların semendeki artmış OS azaltmada rolü olduğu ve sperm DNA hasarını azalttığı bilinmektedir. Bu nedenle pek çok antioksidan ürün kombinasyonu ve formüller üretilerek infertil erkeklerde sperm kalitesini arttırıcı ürünler olarak kullanılmaktadır. Birçok üroloji kliniğinde ve tüp bebek merkezlerinde erkeğin semen içerisindeki OS seviyesi bilinmeden bu ürünler yüklü olarak kullanılmaktadır. Ancak OS seviyesi normal veya düşük olan erkeklerde yüksek miktarda antioksidan kullanımı fayda değil zarar verici etki de gösterebilir. Antioksidan seviyelerinin aşırı artışı ortamda serbest oksijen radikallerinin normal sınırların altına düşürür ve fayda yerine spermlerin kalitesine zarar verir. Antioksidan kullanımının serbest oksijen radikallleri artmış olan erkeklerde kullanılması ve normal seviyelerde olduğunun ölçüm yapılarak kontrol edilmesi sperm kalitesinin optimum düzeylerde tutulması açısından önem taşır. Son yıllarda tüp bebek uygulamaları öncesinde idiopatik infertilite tanısı konulan çiftlerde erkekte sperm analizi yapılırken OS seviyesinin ölçümü bu nedenle önerilmektedir. Normal seviyelerde görülen semen parametreleri olan bir erkekte varikosel varlığı OS arttırarak gebeliğe engel olabilir. Varikoselin varlığının tespiti için çocuk sahibi olma sorunu yaşayan çiftlerde erkeğin ürolog tarafından muayenesi önem taşır.
