FSH Yüksekliği Nedir, Nedenleri, Belirtileri Nelerdir?

Doğal yöntemlerle gebe kalmakta güçlük çeken çiftlerin, bir doğurganlık uzmanından yardım alması gerekir. Her tedavi planı kesin bir teşhis ile başlamaktadır ve bu nedenle kısırlık teşhisi öncesinde problemin kaynağı tespit edilmelidir. Erkeklerin muayenesi ile birlikte bazı testlerin yapılması gereklidir.

Çocuk sahibi olma sorunu yaşayan olgularda yapılması gereken incelemelerin başında hormon seviyelerinin ölçülmesi gelir. FSH seviyelerinin sperm üretimi üzerinde etkili olması nedeniyle kan testi ile seviyesinin belirlenmesi yapılmalıdır. FSH yüksekliği hem kadınlarda hem de erkeklerde üreme sağlığını değerlendirmede kadında over ve erkekte testisin fonksiyon bozukluğunu belirlemede rol oynar.

FSH yüksekliği nedir?

Yapılan kan tahlili sonucunda FSH hormonunun normal değerler aralığından daha yüksek seviyede olma durumudur. FSH, birçok nedenden dolayı yükselebilir. Yüksek FSH infertilitenin nedeni değil, bir semptomu olarak kabul edilmektedir. Kadında overlerin ve erkekte testislerin hücre (kadında yumurta, erkekte sperm) üretiminde sorun yaşadığını gösterir.

Kadında FSH yüksekliği, genellikle vücudun yumurta üretmek ve yumurtayı serbest bırakmak için normalden daha fazla çalıştığının bir işaretidir. Vücut, normalde yumurtlayana kadar daha fazla FSH üretir ve yumurtlama meydana gelmezse süresiz olarak FSH üretmeye devam edecektir. Sonuç olarak, anormal derecede yüksek bir FSH seviyesi, azalan yumurtalık rezervinin veya kadının ileri yaşlarda olduğunun göstergelerindendir. Erken menapoz durumunda da kadında FSH erken yaşlarda yükselir. Buna benzer durum erkekte de olabilir. Yani sperm üretim bozukluğu testisin kendisine ait olduğu durumda (primer testiküler yetmezlik) FSH değerleri erkekte yüksek çıkar. Primer testiküler yetmezlik durumunda FSH ve LH yükselmişse erkeklik hormonu seviyeleri normalin altında ise bu durum hipergonadotropik hipogonadizm olarak da adlandırılır. Bu erkeklerde sperm dışarı çıkmayabilir (azoospermia) veya menide yıkama sonrasında az miktarda sperm görülebilir (kriptozoospermia).

Öğrenelim: Hipogonadizm Nedir?

FSH hormonu görevi nedir?

Folikül stimüle edici veya folikül uyarıcı hormon olarak adlandırılan FSH, hipofiz bezi tarafından üretilmektedir. FSH, kadınlarda yumurta üretimini kontrol etmeye ve yumurtalık rezervlerini düzenlemeye yardımcı olur FSH miktarı, bir kadının adet döngüsü boyunca değişir ve yumurta salınmadan hemen önce en yüksek seviyeye ulaşır.

Erkeklerde FSH, sperm üretimini kontrol etmeye yardımcı olur. Erkeklerde FSH miktarı sperm üretimi normal olan erkeklerde sabittir ve yükselmez.

FSH ve diğer hormonların (luteinize edici hormon, kadınlarda östrojen ve progesteron) miktarları, kısırlık durumunu belirlemek için ölçülür. FSH seviyesi, erkek veya kadın cinsiyet organlarının düzgün çalışıp çalışmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.

FSH yüksekliğinin nedenleri nelerdir?

FSH yüksekliği, nadir durumlarda adrenal ve hipofiz bezlerini etkileyen genetik ya da fiziksel bir soruna işaret edebilir. Konjenital adrenal hiperplazi, vücudun hormon üretme şeklini etkileyebilen ve FSH seviyelerinin yükselmesine neden olabilecek kalıtsal bir hastalıktır. Hipofiz tümörleri ise genellikle iyi huyludur, ancak hipofizin FSH de dahil olmak üzere hormon üretme şeklini de etkileyebilir.

FSH yüksekliğin en yaygın görülen nedenleri şunlardır:

• İleri yaş:

Yüksek bir FSH seviyesinin önemli bir nedeni, kadının 40 yaş ve üzerinde olmasıdır. Kadınlar, belli sayıda yumurtayla doğar ve ergenlik döneminden itibaren yumurta sayısı azalmaya başlar. Bir kadın yaşlandıkça yumurta da yaşlanır ve bu durum FSH seviyesini yükseltir. Erkeklerde ise sperm üretimi ileri yaşlara kadar normalde devam eder. Ancak bazı nedenlerle testiste sperm üretimi bozulduğunda (inmemiş testis, testis yaralanmaları, testis torsiyonu, kabakulak hastalığında testisin zarar görmesi, kemoterapi, radyoterapi vb.) FSH değerleri değişik oranlarda testisteki bozukluğa bağlı olarak yükselmeye başlar.

• Menopoz:

Menopoz evresinden önce, bir kadının vücudu daha fazla döllenebilir yumurtalar üretme girişimindedir ve böylece FSH seviyesi yükselir. Ancak menopozdan itibaren artık yumurta üretilemez. Menopoz dönemindeki kadınlarda FSH, yumurtlamayı yeniden başlatmak ve canlı yumurta üretmek için verimsiz bir girişimde yüksek kalabilir. Erkeklerde yaşam döngüsünde menapoza benzer bir durum olmadığından hayatı boyunca sperm üretimi devam eder. Ancak yaşla birlikte erkeğin sağlık sorunlarına bağlı olarak sperm sayısı ve kalitesinde azalmalar olabilir. İleri yaşlarda bile sağlıklı bir erkekte sperm sayısı ve kalitesi çocuk sahibi olmaya yetecek kadar üretilmeye devam eder.

• Düşük yumurta kalitesi veya Sperm Azlığı:

Düşük yumurta kalitesi, kadınlarda FSH seviyesini yükseltebilir. Yumurta kalitesi, bir kadının yumurtasının döllendikten sonra embriyolara dönüşme şeklini ifade etmektedir. Yumurta, hayatta kalmak ve gelişmek için doğru miktarda kromozoma ve bu kromozomları sperm ile birleştirme yeteneğine sahip olmalıdır. Bir kadının yumurtaları doğru miktarda kromozom içermediğinde, FSH seviyeleri yükselir. Erkekte de sperm sayısı ve kalitesi azaldığında FSH seviyeleri yükselmeye başlar.

• Erken yumurtalık yetmezliği veya Testis Yetmezliği:

Erken yumurtalık yetmezliği, bir kadının yumurtalıkları 40 yaşından önce yumurta üretmeyi bıraktığında ortaya çıkar. Menopoz dönemiyle benzer özelliklere sahip olan erken over yetmezliğinde de FSH düzeyi yüksektir. Erkekte buluğ çağı ile birlikte hipofiz bezinden üretimi artan FSH ve LH salınımı ile testisler gelişmeye başlar. Erkeklik hormonu seviyelerinin artması ile birlikte vücutta kıllanma artışı, kas yapısında artma, penis ve testiste büyüme gerçekleşir. Bu dönemde testisler içerisinde sperm üretimi de başlar. Ancak bazı erkeklerde çeşitli nedenlerle sperm üretimi yeterli olmayabilir, erkeklik hormonu seviyeleri yeteri kadar üretilemediğinden düşük kalabilir. Bu durumda hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH artmaya ve daha fazla sperm üretimi ve erkeklik hormonu üretimini sağlamaya çalışır.

FSH yüksekliği belirtileri nelerdir?

Kadınlarda yüksek FSH belirtileri düzensiz adet dönemleri, sıcak basmaları ve baş ağrıları da dahil olmak üzere menopoz belirtileriyle benzer özelliktedir. Aktif olarak gebe kalmaya çalışan çiftlerde, hamile kalmada zorluk yaşanması yüksek FSH belirtisi olabilir. Erkeklerde FSH yüksekliğinin belirtisi yoktur. Bu erkekler ancak çocuk sahibi olmak istedikleri zaman gebelik oluşmadığında kontrollerde FSH değerinin yüksek olduğu anlaşılır. Sperm sayıları normal seviyelerin altında olduğu görülür. FSH yüksekliğinde sperm yapımı ciddi oranda azalmıştır ve 1milyon/ml altında olabilir. Testiste sperm üretim bozukluğuna bağlı azospermik erkeklerde genellikle FSH seviyesi yükselmiştir. Ancak sperm üretim bozukluğu spermatid düzeyinde duraklamış olan erkeklerde normal seviyelerde olabilir. Yani FSH seviyesinin normal olması demek her zaman sperm üretimi normaldir anlamı taşımaz. FSH seviyesi normal olan erkeklerde menide dışarı sperm çıkmıyorsa sperm kanalları ile ilgili tıkanıklık olması nedenlerden biri olabilir ancak testiste sperm üretim bozukluğunun olmadığını kesin teşhisi testis biopsisi yolu ile konulabilir.

Erkekte FSH yüksekliği neden olur?

Yetişkin erkeklerde normal FSH seviyeleri, tipik olarak 1,5 ila 12,4 mIU/mL arasındadır. Erkeklerde yüksek FSH seviyesi, testislerin sperm üretim fonksiyonu açısından problem yaşadığı anlamına gelir. Yapılan çalışmalar sonucunda FSH seviyesi 7,6 mIU/mL üzerinde olarak tespit edilen erkeklerde testiste sperm üretim fonksiyon bozukluğunun göstergesi olduğu tespit edilmiştir. Biz de klinik gözlemlerimizde sperm üretimi normal olan bir erkekte FSH düzeylerinin 6 mIU/mL üzerinde olmadığını görmekteyiz. Folikül uyarıcı hormon, beyindeki hipofiz bezinin salgıladığı bir hormondur. Erkeklerde, testislerde sperm üretiminin kontrolünü sağlar. Normal sperm hücrelerinin oluşturulmasına yardımcı olur ve serbest bırakılmaya hazır olana kadar erkek fertilitesinde hayati rol oynayan bir proteinin üretilmesine yardımcı olur. Normalin altında FSH seviyelerinde de normal sperm oluşturmak zordur. Bu durumu özellikle hipogonadotropik hipogonadizm olan erkeklerde görmekteyiz. Erkeklerde FSH seviyesinin yüksek olması testislerde hasar (radyasyon, inmemiş testis, torsiyon, travma), genetik problemler, ilerleyen yaş, bazı ilaçlar (erkeklik hormonu kullanımı, aşırı alkol kullanımı veya steroidler), enfeksiyon hastalıkları (kabakulak orşiti, tüberküloz), tip 2 diyabet veya nadir durumlarda hipofiz bezi tümörleri nedeniyle kaynaklanabilir.

FSH nasıl düşürülür?

Yüksek FSH düzeyini meydana getiren nedenler, yaşam sürecinin doğal bir parçası olarak kabul edilir ve genellikle tedavi seçenekleri yetersizdir. Kadında nasıl azalan yumurtalık rezervi, menopoz, over yetmezliği gibi sebeplerle oluşan FSH yüksekliğinde herhangi bir tedavi olanağı bulunmuyorsa; FSH seviyesinin yüksek olduğu erkekte de bunun ilaç yoluyla düzeltilmesi veya tedavisi bulunmamaktadır. Ancak aşırı hipofiz hormonları (hCG) kullanımı ile erkeklik hormonu seviyelerinin arttırılması veya direkt olarak erkeklik hormonunun verilmesi yoluyla hipofiz bezinden FSH salınımı baskılanarak seviyeleri düşürülebilir. Bu yolla FSH seviyelerinin normal sınırlar içerisine çekilmesi sperm üretimi başladığı anlamına gelmez. FSH seviyesinde azalma erkeklik hormonu artması nedeniyle oluşan negatif geribildirim (feedback) mekanizmasıyla hipofiz bezinden daha az hipofiz hormonları (FSH, LH) salınmasının yani baskılanmanın olmasındandır.

Kadınlarda da teknik olarak, hastalara östrojen hapı verilerek FSH seviyelerini baskılamak kolaydır. Bununla birlikte, FSH seviyesi, yumurtalık rezervinin dolaylı bir göstergesidir. Yalnızca FSH seviyesini düşürmek, yumurta kalitesinde iyileşmeye neden olmayacaktır. Aynı şekilde erkektede FSH seviyesinin düşürülmesi sperm yapımının artacağı anlamına gelmez. 2009 yılında yapılan çalışmada FSH yüksekliğinin mikro TESE operasyonunda sperm bulma açısından fark yaratmadığı gösterilmiştir. (High serum FSH levels in men with nonobstructive azoospermia does not affect success of microdissection testicular sperm extraction ). Bu nedenle FSH yüksekliği olan azospermik erkeklerde FSH seviyesini düşürmek anlamında herhangi bir tedaviye gerek yoktur, Avrupa ve Amerika Üroloji Derneği kılavuzlarında öneri bulunmamaktadır. Sadece hormon düşüklüğüne bağlı azospermik erkeklerde hormon tedavisi önerilmektedir.