Spermiogram (Sperm analizi) nedir, kimlerden istenir, neden istenir?
Spermiogram, Sperm kalitesini yani sayı, hareket ve yapısal özelliklerini değerlendirmek için yapılan teste verilen addır. Aynı zamanda semen analizi veya sperm analizi olarak da adlandırılır.
Çocuk sahibi olma sorunu yaşayan çiftlerde erkeğin değerlendirilmesinde fizik muayene ile birlikte spermiogram da bakılmalıdır. Çocuk sahibi olma sorunu yaşayan çiftlerin kadın faktörü açısından muayene ve çeşitli tetkiklerin yapılarak değerlendirilmesi nasıl yapılıyorsa erkeklerin de üreme sağlığı konusunda uzman bir Ürolog tarafından spermiogram (semen analizi, sperm analizi) ile birlikte muayenesinin yapılması gerekir.
Spermiogram çocuk yaşta inmemiş testis, kanser hastalığı nedeniyle tedavi görecek olan (görmüş olan) veya varikoseli yani testis damarlarında genişleme (varis) olan erkeklerde sperm kalitesini değerlendirmek için bekar olsalar da yapılmalıdır. Çok nadir olarak erkekler evlenmeden önce sperm kalitesi ve çocuk sahibi olma konusunda endişeleri olduğu için sperm analizi yaptırmak için üroloğa başvurabiliyorlar.
Spermiogram nasıl yapılır?
Spermiogram için erkeklerden mastürbasyon (elle uyarı ile) meni örneği verilmesi istenir. Ejakülat sıvısı (meni) steril bir kap içerisine toplanır. Meninin ilk çıkan bölümleri daha fazla sperm içerdiği için tüm çıkan sıvının kapta toplanması gerekir. Eğer ilk çıkan sıvı kabın içerisine gelmemiş ise spermiogramı tekrar etmek gerekir. Mastürbasyon sırasında sperm kalitesini etkilemeyecek özel kayganlaştırıcı maddeler varsa kullanılabilir. Sperm kalitesini bozacağı için sabun veya prezervatif kullanılmamalıdır. Gerektiğinde sperm kalitesini olumsuz etkilemeyecek özel materyalle yapılmış prezervatif kullanarak ilişki yoluyla da sperm analizi için meni toplanabilir.
Spermiogram için örnek alınacak odanın özellikleri de önemlidir. Gürültü ve kalabalık ortamlardan uzakta, hijyen açısından tüm kurallara uygun olarak hazırlanmış olması gerekir. Erkeklerin bir kısmında özellikle hastane ortamında stres nedeniyle ereksiyon (sertleşme) veya ejakülasyon (boşalma) sorunu yaşanabilir. Daha önceden sperm verememe sorunu yaşayan erkeklerin doktora bu konuda bilgi vermeleri önemlidir. Dışarıdan gelen örneklerin ise gün ışığına maruz bırakılmadan en çok 30 dakika sürede ve oda sıcaklığından düşük sıcaklık veya vücut sıcaklığından daha yüksek bir sıcaklığa maruz kalmadan laboratuvara ulaştırılması gerekir.
Spermiogram öncesi cinsel perhiz süresi de önem taşır. Klasik olarak 3-6 gün cinsel perhiz süresi önerilir, ancak biz perhiz süresinin 3 günü geçmemesini önermekteyiz.
Spermiogram sonucu ne kadar sürede çıkar?
Tüm spermiogramın değerlendirilmesi için ortalama 3-4 saat bir süre gerekmektedir. Meninin sıvılaşması yaklaşık 20-30 dakika zaman içerisinde olmalıdır. Sıvılaşma süresi için 37 derece sıcaklıkta örnek bekletilebilir. Sıvılaşma süresinden çok uzun süre sonra sperm analizi yapılması hareket oranının veya canlılığın düşmesine neden olabilir. En geç 1 saat içerisinde örneğin değerlendirilmeye alınması gerekir. Sperm sayım ve hareketlilik için analiz yapıldıktan sonra spermin yapısal özelliklerini değerlerlendirmek için boyama işlemi yapılmalıdır. Boyama sonrası yapısal bozukluğun oranının belirlenmesi için en az 200 spermin değerlendirilmesi gerekir.
Spermiogram testinde doğru sonuç için dikkat edilmesi gerekenler neler?
Örneğin doğru koşullarda verilmesi (yukarıda şartları belirttik), perhiz süresine dikkat edilmesi gerekir. Alınan örneğin 30 dakika içerisinde işleme alınması gerekir.
Spermiogram her merkezde aynı standartta mı yapılıyor?
Spermiogram sonuçları merkezler arasında farklılık göstermesi, pek çok nedenden kaynaklanabilir. Yapılan araştırmalar erkeklerde sperm parametrelerinin, özellikle sayı ve hareketin zaman içerisinde dalgalandığını tespit etmiştir. Ancak farklı merkezlerde aynı kişiden aynı zamanda alınan örneklerin sonuçlarının farklı çıktığı da çalışmalarda gösterilmiştir. Dolayısı ile spermiograma bakan kişinin eğitimi ve tecrübesi sperm analizinin doğruluğu üzerinde önemli rol oynar. Alınan örneğin uygun şartlarda ve süre içerisinde değerlendirilmiş olması da testin doğruluğu açısından önemlidir. Son yıllarda evde cep telefonlarından kitlerle sperm sayımın yapılmasını sağlayan uygulamalar veya posta yoluyla sperm analizinin değerlendirilmesi ülkemizde ve yurtdışında denenmektedir. Ancak güvenilirliği her zaman için tartışma konusu olmaktadır.
Ülkemizde laboratuvarların spermiogramları standartlara uygun yaptığını denetleyen bir kuruluş veya kurum bulunmamaktadır. Bu nedenle laboratuvarlarda yapılan sperm analizlerinin güvenilirliği analizi yapan kişinin aldığı eğitim ve tecrübeleri ile doğru orantılıdır daha geniş bilgi için https://emrebakircioglu.com/blog/semen-analizinizi-nerede-yaptirdiginiz-onemlidir.
Spermiogram testinin normal değerleri nelerdir?
Spermiogramda normal değerleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Meni miktarı 2 ml ve üzerinde olmalı,Sperm sayısı ml de 20 ve üzeri olmalı,
İleri Hareket %50 ve üzeri, hızlı hareket %25 ve üzeri
Normal yapıda spermler strict kriterlere göre %14 ve üzeri olmalıdır. (WHO Laboratuvar kılavuzu 6. Basım 2021)
Sperm analizi tek başına değerlendirilerek erkekte infertilite tanısı konulamaz. Mutlaka erkeğin anamnezi alınmalı ve fizik muayenesi ile birlikte sperm analizi değerlendirilerek karar verilmelidir.
WHO Laboratuvar Kılavuzu son basımına göre (2021) Sperm analizinde şu değerlerin altında bulgular patolojik olarak değerlendirilir:
Meni miktarı: 1,5 ml altında,
Sperm sayısı ml de 10 milyon altında,
Toplam hareketlilik %40 altında ve ileri hareketli spermler yoksa,
Sperm yapısal bozukluğu %4 ün altında ise anormal değerler ve gebelik açısından riskli kabul edilmektedir. Mutlaka infertilite konusunda uzman bir Ürolog ile görüşmek gerekir. Yine tekrar etmek gerekirse sperm analizindeki değerler düşük olsa bile doğal yolla kesin çocuk sahibi olunmayacağını söylemek veya tam tersi sperm parametreleri normal olan bir erkekte her zaman işlerin yolunda olduğunu belirtmek doğru değildir. Gebeliğin oluşmasında kadın faktörünün de rolü düşünülmeden sadece sperm analizine bakılarak yorum yapmak doğru değildir. Bazı çiftlerde sperm parametreleri çok düşük olmasına rağmen kadın yumurtalarının döllenme kabiliyetinin yüksek olması (yaş ve yumurta kalitesi) nedeniyle gebelik olduğunu klinik tecrübelerimizden biliyoruz.
Cihaz ile Spermiogram testi yapılır mı?
CASA adı verilen cihazlarla spermiogram yapılabilir. Bu cihazların kalibrasyonu ve çıkan sonucun yeniden bir laboratuvar çalışanları tarafından kontrolü gerekmektedir. Pratikte tüp bebek merkezleri tarafından kullanımı tercih edilmeyen iş yükünü azaltmayan cihazlardır. Bununla birlikte sadece cihazdan çıkan sonucu belirtmek yanlış değerlendirilmelere neden olabilmektedir. Bu cihazların sürekli kalibrasyonlarının yani doğru ölçüm yaptıklarının kontrolü gerekmektedir.
Morfoloji spermiogram sonuçlarına göre çocuk sahibi olmak için ne yapmalı ?
Morfolojik yapı sonucu sınırda tespit edilen erkeklerde (14-4 %) doğal yolla gebelik oluşma olasılığı vardır. Ancak sperm yapısal bozuklukları 4% düşük olan erkeklerde doğal yolla gebelik oluşma olasılığı düşmektedir. Ancak yine pratik tecrübelerimize dayanarak hafif şekil bozuklukları olan erkeklerde yani normale yakın formlar var olup, değerlendirme kriterlerine göre %0 verilmiş erkeklerin eşlerinde gebelik olduğunu biliyoruz. Bu nedenle önemli yapısal bozukluklar dışında örneğin akrozom adı verilen ve yumurtanın içerisine sperm girmesini sağlayan bölümün gelişmediği globozoospermik erkeklerde doğal yolla gebelik mümkün değildir. Bunun yanı sıra sperm hareketini sağlayan kuyruk yapısında hareket mekanizmasında bozuklukları olan bir erkeğin spermleri hiç hareket etmediğinden doğal yolla gebelik gerçekleşemez. Sperm yapısında bazı önemli bozuklukların örneğin kuyruk yapısı ve akrozom yokluğu genlerle ilgili sorunlardan kaynaklanan genetik nedenlerle olduğu anlaşılmıştır. Sperm yapım bozukluklarında ve şekil bozukluklarında altta yatan nedenlerin ortaya çıkarılması için genetik araştırmalar devam etmektedir. Günümüzde yapısal bozukluklarda ilaçla tedavi mümkün olmadığından çiftlerin çocuk sahibi olma imkanları tüp bebek yöntemleri özellikle mikroenjeksiyon yöntemleri ile sağlanmaktadır.
Spermiogramda sperm görülmemesi durumuna ne ad verilir?
Alınan örnekte hiç sperm görülmemesi durumuna azoospermia (azospermi) denir. Alınan örnekten yapılan ilk incelemede sperm hücresi görülemez ise meninin geri kalanı santrifüj adı verilen yöntemle yüksek devirde döndürülerek hücrelerin çöktürülmesi sağlanır. Çökelekte hücreler detaylı ve titiz bir şekilde taranarak az sayıda da olsa sperm varlığı tespit edilmeye çalışılır. Santrifüj sonrası da sperm görülemezse bu durumda azoospermia (azospermi) olarak adlandırılır. Azoospermia olarak tanımlanmış erkeklerde tekrarlanan spermiogramlarda %10’unda yıkama sonrasında az sayıda sperm çıkabilir. Bu nedenle erkeklerde sadece 1 sperm analizi ile azoospermia (azospermi) tanısı konulmaz. 2-3 hafta ara ile en az 2 hatta 3 kez analizi tekrar etmek gerekir.
