Birtakım cerrahi tedaviler, prosedürler ve hastalıklar; erkeklerdeki üreme işlevini geçici veya kalıcı olarak etkileyebilir. Kalıcı bir durumda sağlıklı sperm hücreleri üretilemeyeceği için infertilite (kısırlık) meydana gelir. Sperm dondurma ve saklama teknikleri ile sperm içeren sıvı olarak bilinen semen numuneleri saklanarak, gelecek zamanlar içerisinde bebek sahibi olmak üzere kullanılabilir. 1953 yılından itibaren başarıyla uygulanan sperm dondurma teknikleri, günümüze dek devamlı olarak geliştirilmektedir.
Sperm dondurma nedir?
Sperm dondurma işlemi, sperm bankacılığı tarafından alınan spermlerin toplanması ve uzun yıllar boyunca sağlıklı kalabilmesi için uygun soğuklukta bekletilmesidir. Erkeklerde spermin dondurulması ve saklanması, doğurganlığın korunması adına önemli bir seçenektir. Sperm dondurma işlemini gerekli hale getiren birçok sağlık problemi bulunmaktadır.
Sperm dondurma neden yapılır?
Verimli sperm hücrelerini kaybetme riski olan tüm erkekler, sperm dondurma ve saklama prosedüründen yararlanabilir. Sperm hücrelerini olumsuz yönde etkileyebilecek bazı durumlar şöyle sıralanabilir:
- Kemoterapi ve radyoterapi gibi kanser tedavisinde kullanılan yöntemler, sperm hücrelerini kalıcı olarak etkileyebilir. Tedaviye başlamadan önce doğurganlığın ne yönde etkileneceği tartışılmalıdır. Özellikle genç yaşta olan veya çocuk sahibi olma isteği olan erkekler için sperm dondurma işlemi faydalı olacaktır.
- Bazı pelvik veya testis cerrahisi tipleri, meni kanalı ameliyatı, vasektomi gibi cerrahi işlemler sonucunda spermlerin çıkışında sorun oluşturma olasılığı büyüktür.
- Ereksiyon zorluğuna neden olabilecek diyabet veya multipl skleroz gibi hastalıklar, ciddi oranda kısırlığa yol açabilmektedir.
- Omurilik hastalığı veya yaralanma sonucunda oluşabilecek vücut deformasyonları sonucunda cinsel işlev bozuklukları ve sperm üretimde hasarlar görülebilmektedir.
- Testisten sperm elde etme işlemi veya tüp bebek döngüsünden sonra birçok sağlıklı sperm hücresi elde edilmiş ise, diğer döngülerde de kullanılabilmesi için sperm dondurma prosedüründen yararlanılabilir.
Sperm dondurma ve saklama işlemi nasıl yapılır?
Sperm dondurma işlemi için alınacak spermler, genellikle mastürbasyon yoluyla elde edilmektedir ve yaklaşık 1 saat içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Ancak, bazı problemler dolayısıyla doğal yöntemlerle sperm bulunamıyorsa cerrahi teknikler kullanılabilir. Direkt olarak testis torbası ve epididime giriş yapılır ve sperm hücreleri tek tek toplanır. Numune alımından en az 48 saat önce cinsel faaliyette bulunulmaması, semende en fazla sperm sayısının elde edilmesi için önemlidir.
Sperm morfolojisinin değerlendirilmesi, sperm kalitesini ölçmek için gereklidir. Spermin bir yumurtayı dölleme kabiliyeti, morfolojik olarak normal spermlerin yüzdesiyle ilişkilidir. Aynı zamanda dondurma işleminden önce HIV, klamidya, hepatit ve gonore testleri yapılmalı; herhangi bir bulaşıcı hastalığa karşı önlem alınmalıdır.
Spermlerin semen sıvısından ve sağlıksız sperm hücrelerinden ayrılabilmesi için yıkama işlemi uygulanır. Spermlerin yıkanması, seminal plazmayı ortadan kaldırıp; yerine sperm için faydalı olan ve numuneyi döllenme için hazırlayan bir solüsyonla değiştirilmesidir.
Dondurulmuş örneklerin sayısı her erkek için farklı olacaktır. Hastanın yaşı ve daha önce sahip olduğu çocuk sayısı önemli hususlardır. Semen kalitesi, kadının doğurganlık durumu ve genel sağlığı, dondurulacak örneklerin sayısına karar verirken göz önünde bulundurulması gereken faktörler arasındadır.
Prosedür için hazır hale getirilen spermler, küçük plastik tüpler içerisine konulur. Her bir tüpte kişinin özel kimlik numarası ve işlemin uygulandığı tarih bulunmaktadır. Numuneler -196 °C sıcaklıkta sıvı azotla doldurulmuş kriyojenik bir kapta saklanır.
Kontrollü donma koşullarında saklanan sperm, süresiz olarak hayatta kalabilir. Bugüne kadar en uzun 20 yıl saklanmış olan spermlerin çözüldükten sonra hareket ve canlılığını koruduğu görülmüştür. Bütün spermler donma ve çözülme işlemi esnasında canlılığını koruyamayabilir. Ancak, depoda tutulan sürenin uzunluğu canlılık şansını etkileyen bir faktör değildir. Spermler, doğurganlık tedavisi için kullanılacağı zamana dek saklanabilir. Saklama süresi, genellikle prosedür öncesi yapılan protokolde belirtilir. Sürenin sona ermesi durumunda spermlerin saklanılmasına devam edilebilmesi için protokolün yenilenmesi gerekir. Sperm dondurma yöntemini tercih eden erkeklerin, depolama ve gelecekteki kullanım koşullarının belirtildiği onay formlarını doldurmaları gerekir. Onay formunda spermin depolanacağı süre, ölüm halinde spermlere ne olması gerektiği ve spermlerin kullanımıyla ilgili diğer şartlar açık bir şekilde belirtilmelidir.
Sperm dondurma sonrası başarılı sonuçlar elde edilir mi?
Sperm dondurma ve saklama; güvenli, standart ve etkili bir işlemdir. Bütün spermler donma ve çözülme işleminde canlılığını koruyamasalar dahi, her bir numunede milyonlarca sperm salgılanır. Bu nedenle yeterince sağlıklı sperm olma şansı oldukça yüksektir. Yapılan araştırmalara göre 20 yıl boyunca saklanmış olan dondurulmuş spermlerle bile başarılı gebeliklerin oluştuğu görülmektedir. Çözülmüş sperm kullanarak yapılan doğurganlık tedavilerinde başarı oranları değişkendir ve genellikle spermin kalitesine bağlı olarak yükselebilmektedir. Kadının yaşı ve yumurta hücrelerinin verimliliği de hamilelik oranının değişkenliği üzerinde etkilidir.
Dondurulmuş sperm kullanılarak oluşturulan gebeliklerde, diğer gebeliklere oranla herhangi bir risk faktörü bulunmamaktadır.
Dondurularak saklanan spermlerin dezavantajı ise, rahim içerisinde yalnızca 24 saat boyunca canlı kalabilmesidir. Özellikle aşılama tedavisi esnasında kullanılan taze spermlerin ise birkaç gün boyunca canlı kalabilme özelliği mevcuttur.
Sperm dondurma fiyatları nedir?
Sperm dondurma işlemi esnasında numunenin alınması, birtakım tetkik aşamalarından geçirilmesi ve saklanması belirli ücrete tabi olacaktır. Ayrıca spermin saklanacağı süre boyunca da maliyet planlaması yapılmalıdır. Sperm dondurma ve saklama işleminin yapılacağı sağlık merkezinden fiyatlandırma sistemi hakkında bilgi alınmalıdır.
